Praca naukowa i dydaktyczna była skupiona w sześciu wyspecjalizowanych zakładach naukowych. Nazwy zakładów oraz ich pierwszych kierowników ujęto w tabeli. Powstałe zakłady były sukcesorami dwóch katedr, z których powstał Instytut.

Katedra Mechaniki Technicznej powstała w roku 1946. W latach od 1946 do 1952 kierował nią prof. dr inż. Stanisław Bodaszewski, dojeżdżający z Politechniki Śląskiej w Gliwicach. Następnie kierownictwo przeszło w ręce prof. dra inż. Zawadzkiego. Katedra, rozszerzając zakres swej działalności dydaktycznej oraz naukowej, stale się rozwijała. Ze szczupłego pięcioosobowego grona w 1946 roku wyrósł zespół składający się w roku 1968 z 27 pracowników naukowo-dydaktycznych (w tym 1 profesor i 2 docentów).

Prace naukowe Katedry koncentrowały się wokół kierunków przyjętych następnie przez Zakłady Naukowe Instytutu Materiałoznawstwa, a zatem: dekohezji ciał polikrystalicznych oraz reotermokinetycznych efektów wytężenia tworzyw podczas obciążeń quasi-statycznych oraz okresowo zmiennych. W tej dziedzinie podejmowano tematy i opracowano własne oryginalne metody w taki sposób, aby z czasem związały się z sobą w kompleksowe opracowania od strony fizykalno-strukturalnej badanych zjawisk.

Katedrę Metaloznawstwa wyłoniono w 1963 roku z Katedry Technologii Metali. Kierownikiemjej był prof. dr inż. Zakrzewski, powołany na to stanowisko w roku 1964.

Pracownicy naukowi Katedry, skupieni następnie w Zakładzie Metalografii Instytutu, zajmowali się problematyką kinetyki i mechanizmu przemian w stanie stałym metali i ich stopów, przy czym przede wszystkim były badane stopy miedzi i aluminium. Wyposażenie w aparaturę umożliwiało prowadzenie badań rentgenograficznych i mikroskopii elektronowej.

Podczas reorganizacji Uczelni w roku 1968 Instytut przyjął nazwę Instytutu Materiałoznawstwa i Mechaniki Technicznej.